خزندگان ایران
ایران به دلیل تنوع اقلیمی و جغرافیایی، زیستگاه بیش از ۲۵۰ گونه خزنده است که شامل مارها، مارمولک‌ها، لاک‌پشت‌ها و تمساح است. این گونه‌ها در اکوسیستم‌های متنوعی از جنگل‌های هیرکانی شمال تا بیابان‌های مرکزی و سواحل جنوبی خلیج فارس و دریای عمان پراکنده‌اند.
راهنمای میدانی خزندگان و دوزیستان ایران؛ نویسنده: کامران کمالی؛ ناشر: انتشارات ایرانشناسی
مارهای ایران؛ نویسنده: مهدی (خسرو) رجبی‌زاده؛ ناشر: انتشارات ایرانشناسی
- مارها: حدود ۸۰ گونه مار در ایران شناسایی شده‌اند که برخی سمی و برخی غیرسمی هستند. مارهای سمی مانند افعی البرزی و افعی شاخ‌دار در مناطق کوهستانی و بیابانی یافت می‌شوند. مارهای غیرسمی مانند مارهای جعفری و مارهای آبی در دشت‌ها و تالاب‌ها زندگی می‌کنند.
- مارمولک‌ها: مارمولک‌ها با بیش از ۱۵۰ گونه، متنوع‌ترین گروه خزندگان ایران هستند. گونه‌هایی مانند آگامای سینا و گکوی ایرانی در مناطق خشک و بیابانی مانند دشت لوت و کویر مرکزی فراوان‌اند. برخی مارمولک‌ها مانند سوسمارهای دم‌دراز در کوهستان‌های زاگرس دیده می‌شوند.
- لاک‌پشت‌ها: لاک‌پشت‌های خشکی مانند لاک‌پشت مهمیزدار در استپ‌ها و دشت‌ها و لاک‌پشت‌های دریایی مانند لاک‌پشت پوزه‌عقابی در سواحل خلیج فارس و دریای عمان زندگی می‌کنند. این گونه‌ها به دلیل تخریب زیستگاه و تجارت غیرقانونی در معرض خطر هستند.
- تمساح: تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی (گاندو) گونه‌ای منحصربه‌فرد است که در تالاب‌های جنوب شرقی ایران، به‌ویژه در سیستان و بلوچستان، یافت می‌شود. این گونه در معرض انقراض بوده و در مناطق حفاظت‌شده مانند پارک ملی باهوکلات حفظ می‌شود.
خزندگان ایران به دلیل سازگاری با شرایط سخت محیطی، از جمله گرما و کم‌آبی، از اهمیت اکولوژیکی بالایی برخوردارند. بسیاری از این گونه‌ها بومی ایران هستند و در مناطق حفاظت‌شده مانند پارک‌های ملی گلستان، خجیر و کویر حفظ می‌شوند. با این حال، تهدیداتی مانند تخریب زیستگاه، تغییرات اقلیمی و شکار غیرمجاز بقای برخی از این گونه‌ها را به خطر انداخته است.
خزندگان ایران
این رده در دنیا 4 راسته (اسکوآماتا، لاک‌پشت، کروکودیل و توآتارا) دارد که از این بین 3 رده اسکوآماتاها، لاک‌پشت‌ها و کروکودیل‌ها در ایران حضور دارند.
راسته اسکوآماتاها دارای 3 زیرراسته مارها (Ophidia)، مارمولک‌ها (Sauria) و کرم‌سوسمارها (Amphisbaenia) است.
زیرراسته مارمولک‌ها (Sauria) در ایران 9 خانواده دارد:
- آگاماها (Agamidae)
- مارمولک‌های بدون دست و پا (Anguidae)
- گکوهای پلنگی (Eubepharidae)
- گکوها (Gekkonidae)
- لاسرتاها (Lacertidae)
- گکوهای انگشت‌برگی (Phyllodactylidae)
- اسکینک‌ها (Scincidae)
- اسفروداکتیلیدها (Sphaerodactylidae)
- بزمجه‌ها (Varanidae)
زیرراسته مارها (Ophidia) در ایران 7 خانواده دارند:
- کلوبریدها (Colubridae)
- الاپیدها (Elapidae)
- کورمارها (Erycidae)
- لامپروفیدها (Lamprophiidae)
- مارهای خاکی (Leptotyphlopidae)
- مارهای کرمی‌شکل (Typhlopidae)
- افعی‌ها (Viperidae)
زیرراسته کرم‌سوسمارها (Amphisbaenia) در ایران یک خانواده دارد:
- کرم‌سوسمارهای پوزه‌کوتاه (Trogonophidae)